15 September 2014

Etymologie van Assepoester





Er is duidelijk iets mis met de verklaring van het woord Assepoester waarmee in het Nederlands de hoofdfiguur van het gelijknamige sprookje en een 'verstotelinge' of 'morsige meid' worden aangegeven. De gangbare verklaring (hier in de etymologiebank) herleidt de naam tot poesten (blazen), wat resulteert in de betekenis 'hij die in de asse blaast'. Vreemd, want was Assepoester geen meisje? Deze verklaringen berusten alle op dezelfde fout, die op de betreffende bladzijde van de Etymologiebank al in de eerste regels geaffirmeerd wordt: Het origineel is door de Fransman Charles Perrault in 1697 geschreven, welke bewering in het WNT (hier) herhaald wordt. Aan de scharnierdatum van 1697 worden dan alle andere attestaties getoetst, en zo bevindt men dat 'assepoester' er in het Nederlands al was vóór het sprookje. Dat laatste gaat op voor het sprookje van Perrault, maar de man had vele voorgangers. Daaronder is Giambattista Basile, wiens sprookjesverzameling Il Pentamerone postuum verscheen in 1634. Daarin vinden we ook een voorloper—misschien zelfs het model—van Perraults latere Cendrillon: La Gatta Cenerentola (hier de oorspronkelijke napolitaanse versie). We lezen er  o.m. dat de hoofdpersoon, Zezolla, niet alleen haar status maar ook haar naam verloor, en denigrerend Gatta Cenerentola werd genoemd. De vertaling?

Gatta cenerentola = Asse-poes

want gatta is een poes (vrouwelijke kat, al in de zestiende eeuw 'poes' genoemd) en cenerentola is een vrouwelijk adjectief bij cenere, as.